Polifenol (fenolik madde) tek bir bileşen olmayıp, bitkilerde 500’den fazla çeşidi doğal olarak bulunan bileşen grubudur. Bitkisel gıdalarda doğal olarak oldukça küçük miktarlarda bulunan polifenoller gıdalara rengini ve tadını verir. Bu yazımızda polifenolik nedir, faydaları nelerdir, hangi gıdalarda bulunur ve takviye edici gıdalarda kullanımı ele alınmıştır.

Polifenoller meyve ve sebzeler ile bunların işlenmesi ile üretilen ürünlerde küçük miktarlarda bulunan kimyasal maddelerdir. Her meyve ve sebze ortak veya kendine özgü polifenol bileşimine sahiptir. Bu bileşenler meyve ve sebzeye özgü tat ve renk oluşumunda rol oynar. Ayrıca birçok sağlığa faydalı etkisi bulunmaktadır.

En fazla fenolik içeren gıdalar:

Üzümsü meyveler (berryler) [çilek, ahududu, böğürtlen, yaban mersini, açai vb.]
Baharatlar
Kakao tozu
Kuruyemişler
Zeytin
Çay ve kahve
Sebzeler
Keten tohumu

Üzümsü meyveler yüksek oranda polifenolik içerirler.

En çok bilinen fenolik maddeler:

Flavanoidler: kuersetin, kamferol, rutin, kateşinler
Fenolik asitler: gallik asit, ferulik asit
Polifenolik amidler: kapsaisinoidler
Diğer polifenoller: resveratrol, kurkumin, ellajik asit

Her bir fenolik maddenin sağlık üzerine etkileri farklıdır. Ancak bazı ortak faydalar bildirilmiştir.

1. Kan şeker seviyesini düşürürler

Polifenollerin en önemli özelliklerinden birisi diyetle alınan nişastanın şekere parçalanması kısıtlaması ve önlemesidir (Kaynak). Bu etkisi ile kan şekeri seviyesini düşürürler ve tip 2 diyabet riskini azaltırlar.

Bu konuda bazı fenolik maddelerin diğer bir etkisi ise insülin salgılanmasını yardımcı olmasıdır. Böylece kandaki şeker düzeyinin sabit bir seviyede kalmasına yardımcıdırlar. Tüm bu etkilere paralel olarak polifenolce zengin diyetle beslenen kişilerin tip 2 diyabet riski %57 daha düşük olarak bildirilmiştir.

2. Kalp hastalığı riskini azaltır

Birçok polifenol güçlü antioksidandır. Bu etkisi ile kalp hastalığı risk faktörü olan kronik iltihabı azaltırlar. Bu şekilde hava kirliliği, tütün kullanımı ve dengesi beslenmenin neden olduğu serbest radikallerin zararını engeller.

Polifenoller ayrıca kolesterol üzerine de etkilidir. Kötü kolesterolü düşürücü, iyi kolesterolü ise yükseltici etkisi vardır. Özellikle antioksidan ve kolesterol düzenleyici etkisi ile bir polifenol grubu olan lignanca zengin beslenen kişilerin kalp hastalığı riskinin %45 az olduğu değerlendirilmiştir (Kaynak).

3. Pıhtı atma riskini azaltır

Pıhtılar, kanda bulunan trombositlerin birleşmesi ile oluşur. Bu sürece trombosit agregasyonu denir. Yapılan bilimsel çalışmalar polifenollerin özellikle agregasyon sürecini yavaşlatarak pıhtı oluşum riskini azaltır.

4. Kansere karşı etkilidir

Kuersetin, kateşinler, reveratrol ve kurkumin gibi bazı fenolik maddelerin antikanserojen etkisinin olduğu düşünülmektedir. Güçlü antioksidan ve iltihap önleyici etkileri ile kanser önleyici etki gösterirler. Yapılan bazı çalışmalarda polifenollerin kanser hücrelerinin büyümesini önlediği belirlenmiştir (Kaynak).

5. Sindirim sistemini destekler

Polifenolik maddeler, bağırsaktaki faydalı mikroorganizmaların büyümesini teşvik ederek sindirim sistemini destekler. Aynı zamanda hastalık etmeni olan zararlı mikroorganizmalarla savaşır.

6. Beyin sağlığını destekler

Polifenolce zengin bir diyet dikkati ve hafızayı iyileştirir. Yaşlı bireylerde yapılan bir çalışmada polifenolce zengin greyfurt suyunun 12 hafta düzenli tüketimi hafızanın güçlenmesine yardımcı olmuştur. Benzer şekilde kakao ve Ginkgo biloba ekstraktlarınında öğrenme, hafıza ve konsantrasyon olumlu etki göstermiştir.

Diyetle tüketilen fenolik maddelerin birçok kişi için güvenlidir. Ancak yaygın olarak kullanılan polifenolik dışındaki birçok fenolik madde üzerine yapılan toksikolojik çalışma sayısı oldukça kısıtlıdır.

Polifenolikler takviye edici gıda formülasyonlarında yüksek miktarlarda bulunabilirler. Hayvanlar üzerinde gerçekleştirilen çalışmalarda yüksek doz polifenol takviyesi böbrek zararı, tümörler ve tiroid hormonu seviyelerinde dengesizliğe neden olduğu bildirilmiştir.

Ayrıca bazı fenolik maddeler demir, tiamin ve folat gibi bileşenlerin emiliminde azalmaya neden olabilir.

Fenolik maddeleri mümkünse gerçek gıdalarda almak en iyisidir. Ancak yeterli düzeyde alınamadığı durumda takviye kullanılmalıdır.

Takviye edici gıdalarda polifenoller saf olarak kullanılmak yerine çoğu zaman bitki ekstreleri şeklinde kullanılmaktadır. Ancak bazı bitki ekstrelerinde bulunan etken madde miktarı zenginleştirilmiş ve standardize edilmiş durumdadır. Fenolik madde içeren takviye edici gıdalar toz, likit, pastil, tablet gibi farklı formlarda bulunabilmektedir.

Polifenollerin bir kısmı vücut tarafından doğrudan oldukça düşük seviyelerde kullanılmaktadır. Bu durumu iyileştirmek için lipozomal forma işlenerek emilimi arttırılmaktadır.

Bitki ekstreleri nasıl üretiliyor merak ediyorsanız Bitki ekstreleri nasıl üretilir? başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Polifenolik Nedir? Dikkat Çeken 6 Faydası!