Uçucu Yağlar Nedir? Nasıl Üretilir?

Uçucu yağların kullanımının da önemli bir alan kapladığı geleneksel ve alternatif tıp son yıllarda önem kazanmıştır. Bu durum tüketicilerin uçucu yağlara (aromaterapik yağlar) karşı ilgiyi arttırmıştır. Ancak bir çok kişi uçucu yağlar nedir ve uçucu yağlar nasıl üretilir sorusunu sormaktadır. Bu yazımızda bu konular ele alınmıştır.

Başlamadan bazı özet bilgiler

• Uçucu yağları cildinize uygulamadan önce mutlaka seyreltin
• Yeni bir yağı kullanmadan önce yama testi (çok küçük bir alana uygulayıp kızarıklık ve alerji olup olmadığını kontrol etmek) yapın.
• Birçok uçucu yağ ağızdan alındığında toksik etki gösterebilir. Bu nedenle doktor önerisi olmadan yutmayın.
• Mümkün olduğunca saf uçucu yağları satın alın ve uygun koşullarda saklayın.

Uçucu yağlar bitkilere kokusunu veren bileşenleri oldukça konsantre şekilde içeren sıvılardır. Adından da anlaşılacağı üzere kolaylıkla buharlaşabilir özellikte ve yağda çözünen karakterdedir.

Bir bitkiden elde edilen uçucu yağ farklı özelliklerde yüzlerce farklı kimyasal bileşenin karışımından oluşmaktadır. Bitkinin cinsi, yetişme koşulları, uçucu yağın elde edilme şartları ve depolama gibi birçok faktör bu kimyasal bileşimi etkilemektedir. Ayrıca uçucu yağın fiziksel özellikleri de bu şartlara bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

Aynı bitkinin farklı türleri (örneğin izmir kekiği ve mercanköşk) farklı bileşime ve kimyasal özelliklere sahip olabilir. Dolayısıyla bu farklılıklar sağlık üzerine etkilerini de etkilemektedir.

Uçucu yağların içerdiği bileşenler çok güçlü etkilere sahiptir. Bu nedenle çok kısıtlı durumlarda doğrudan kullanılmalıdır. Nitekim uçucu yağlar kuru bitkilere göre çok daha güçlü olarak kabul edilmektedir.

Uçucu yağlar bitkilerin çiçekleri, dalları, yaprakları, tohumları, kökleri ve reçinelerinden elde edilebilir. Bilimsel olarak uygulanan farklı yöntemler olmasına rağmen endüstriyel olarak buhar distilasyonu, soğuk presleme ve süperkritik akışkan yöntemleri ile elde edilmektedir.

Buhar distilasyonu

Buhar distilasyonu aromaterapik yağların üretiminde en yaygın olarak kullanılan yöntemlerden birisidir. Bu işlemde herhangi bir kimyasal kullanılmamaktadır.

Buhar distilasyonu yönteminde sızdırmaz nitelikteki tankların içerisine bitki kısımları doldurulmakta ve tank kapatılmaktadır. Bitkilerin bulunduğu tanka alttan buhar beslenir. Buhar uçucu nitelikteki bileşenleri de yüklenerek tankın yükselir ve soğutma uygulanan distilasyon bölümüne gelir. Burada soğutma etkisi ile su buharı ve uçucu bileşenler yoğuşarak sıvı forma dönüşür.

İşlemin devamı fiziksel ayrım prensibine dayalı olarak gerçekleşir. Nitekim uçucu yağlar sudan farklı özgül ağırlığa sahip olması nedeniyle iki faz oluşur. Oluşan fazlar ayrı noktalardan ayrı ayrı alınır.

Bu işlemde uçucu yağ kadar sıvı fazda değerlidir. Hidrosol olarak adlandırılan bu faz suda çözünür değerli bileşenler (fenolik maddeler) içermekte ve bitki suyu olarak kullanılmaktadır. En yaygın olarak kullanılan hidrosoller gül suyu, lavanta suyu ve kekik suyudur.

Soğuk presleme

Özellikle turunçgil kabuk yağlarının üretimi için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde uçucu yağ elde edilecek bitki kısımları mekanik bir cihaza yerleştirilir. Cihazda uygulanan basınç etkisi ile yağ ve katı maddeleri içeren bir karışım elde edilir. Bu karışım santrifüjleme yöntemi ile birbirinden ayrılarak uçucu yağ elde edilir.

Süperkritik akışkan yöntemi

Son yıllarda önem kazanan yöntemlerden birisidir. Buhar distilasyonunda uygulanan yüksek sıcaklıklardan yağın etkilenmesini önlemek için uygulanmaktadır. Bu uygulama çok daha düşük sıcaklıklarda gerçekleştirildiği için ısıya bağlı değişimler minimize edilmektedir.

Bu yöntemde yağı bitkiden almak için belirli basınç ve sıcaklık şartlarında hem sıvı hem de gaz gibi davranan CO2 kullanılmaktadır. Uygulama sırasında sıcaklık 35-40ºC aralığındadır. Sıcaklığın düşük olması fiziksel ve kimyasal özelliklerin orjinale daha yakın olmasını sağlamaktadır.

Örnek olarak Alman Papatya çiçeklerinin süperkritik akışkan ile ekstraksiyonu, yeşil bir yağ eldesine imkan verir. Bu nedenle elde edilen özüt, bileşimde orijinal çiçeğe, damıtılmış uçucu yağlardan daha benzerdir.

Bu yöntem elde edilen uçucu yağını da arttırmaktadır. Ayrıca elde edilen uçucu yağ buhar distilasyonu ile elde edilen yağlara kıyasla daha kıvamlıdır.

Uçucu yağ verimi birçok faktöre bağlı olarak geniş sınırlarda değişmektedir. Aşağıda bazı 1 kg uçucu yağ için gerekli hammadde örnekleri verilmiştir.

• 7 kg karanfil tohumu
• 50 kg melez lavanta
• 150 kg lavanta
• 1 ton ölmez çiçek (altın otu)
• 4 ton gül yaprağı
• 5-10 ton limon otu

Bu yazıda ilginizi çekebilir: Uçucu Yağlar Nasıl Kullanılır? 4 Temel Yöntem